Görmez – Filli Saat, Enigma, Colossus, Moniac Dersleri ve Parayı Anlamak

Arkeoloji alanında yaşanan gelişmeler ile geçmiş hakkında bildiklerimiz belli aralıklarla güncellenmektedir. Dün hakkındaki fikirlerimiz, yeni buluntular ve keşifler ile veri bağımlı olarak değişmekte ve gelişmektedir. Düne dair kesinleşmiş bir değişmez tanım yapmak, teknik olarak imkansızdır. Geçmiş, veri bağımlıdır. Yeni veriye eriştikçe, geçmiş hakkındaki bilgi setimizi güncellememiz gerekmektedir. Geçmiş sabit değil, değişkendir.

Gelecek ise geçmişin kanıtlarını da barındırmadığı için daha çok bilinmezlikler içermektedir. Gelecek hakkındaki bilgimiz, dünü ve bugünü anlamak için biriktirdiklerimizi de kullanarak yapabileceğimiz analitik öngörü yeteneklerimiz ile sınırlanmaktadır ama gelecek zaten kendi içinde yeterince bilinmez barındırmaktadır. Geleceğin bilinemez ya da öngörülemez olması kısıtı nedeni ile tahmin yaparken pragmatik olmanın katma değeri geleceğe yakınlaştıkça gerekli dönüşümleri yapabilmek ve değişimi yönetebilmek için gerekli araç ve gereçleri canlı ve dinamik tutmaktır.

Paranın geçmişini, bugününü ve geleceğini anlamaya çalışırken benzer zorluklar karşımıza çıkmaktadır. Bir taraftan parayı Lidyalılar icat etti benzeri kesin yanlışlığı artık kanıksanması gereken metaforlar ile mücadele etmek için geçmiş hakkında bildiklerimizi zaman zaman güncellemek zorunda kalıyorken, diğer taraftan kuantum öncesi yapay zekâ çağında para hakkında bildiklerimizi yeniden düşünmeye zorlanmaktayız. Bir taraftan para hakkında bildiklerimizi, kesintisiz ortaya çıkmaya devam eden ek veriler ile defalarca sınamaya devam ederken, diğer taraftan gelecek hakkında mümkün olan en isabetli tahminleri yaparken belirsizlikleri azaltma çabalarımızı sürdürmemiz gerekmektedir.

Yakın dönemde paraya dair belirsizlerin azalmasından çok artması ihtimali daha yüksek gözükmektedir. Gelecek her zaman belirsizdir ama paradigma değişimlerinin yakın olduğu zaman dilimlerinde belirsizlik artık yönetilmesi giderek zorlaşan eşiklere yükselmektedir. Eğitilmiş tahmin yapabilme yetenekleri için gerekli her türlü yazılım, donanım, araç ve gerece en fazla ihtiyaç olan zamanlar dememiz de mümkündür böyle geçiş dönemlerine.

Bu belirsizliklerin doğuracağı tehditleri fırsata dönüştürme aracının ise Cezeri’ nin Filli Saati başta olmak üzere II. Dünya Savaşında şifre güvenliği sağlamak üzere geliştirilmiş Enigma haberleşme cihazı, Enigma kriptosunu kırarak haberleşme sırlarına erişmek amacı ile inşa edilen belki de tarihin ilk makineye karşı makinesi olarak tasarlanıp geliştirilen Colossus kripto kırma cihazı ve teknolojik ilerlemenin güncel sorunlara pratik çözüm üretme kapasitesinin güzel bir örmeği olan ve makroekonomik senaryo analizleri yapmak üzere geliştirilen Moniac (parasal milli gelir analog bilgisayarı) simülatörü benzeri geçmişin makineleşmesi, geleceğin ise topyekun dijitalleşmesine katkı sağlayacak inovasyon kapasitesini doğru anlamak olacağı düşünülmektedir.

Güçlü inovasyon kapasitesi, dayanak güçlenmesi ile para hakkında bilinmezlerin maliyetlerini düşürmekte ve sürdürülebilir refah toplumu hedefine erişmeye güçlü destek vermektedir. Dayanağı güçlü para, dayanakları görece güçsüz paralara göre sürdürülebilir refah toplumuna erişme maliyetlerini uzun vadede göreli olarak önemli ölçüde düşürebilmektedir.

Mucitleri ile kesintisiz ve sürdürülebilir icat etme ya da icat edilenlerin verimliliklerini artıracak süreç iyileştirmelerinde başarılı olan şirketlerin ağırlıkta olduğu ekonomiler, küresel piyasalarda sürekli talep gören mal ve hizmet üretebilme ya da arz, talep ve lojistik zincirlerinin asli parçaları olabilmek kapasiteleri ile parayı gereğince anlamamış olmanın maliyetini önemli ölçüde azaltma kapasitesine sahiptirler.

İcatlar ve icatların ekonomik faaliyetlerdeki rolü ile ekonomik aktarımdaki verimlilik kazanımlarına etkisi odaklı parayı anlama çabaları, para hakkında bilmediklerimizi azaltma kapasitesine sahiptir.